Op donderdag 8 december 2022 sloot Mensen & Wetenschap Westkust i.s.m. Vermeylenfonds en Willemsfonds het jaarprogramma 2022 af met een lezing over “Religies en ideologieën in historisch perspectief” met als suggestieve titel “In wiens woorden kunnen we wonen ?” ...

Deze lezing werd bijgewoond door 51 belangstellenden, die gedurende ruim twee uur genoten van een bijzonder goed gedocumenteerde en heldere uiteenzetting door de heer Ben Wuyts, historicus, docent en auteur.
Zijn onderzoek spitste zich toe op twee belangrijke vragen nl. welke rol spelen godsdiensten en ideologieën in onze samenleving en verder wat kan de geschiedenis ons hierover leren ? Het verleden is voorbij, maar heeft zijn invloed op het heden en de toekomst. De geschiedenis herhaalt zich, gedeeltelijk en aangepast aan de nieuwe omstandigheden.

Zijn zoektocht vangt aan bij de homo sapiens in diens primitieve levensomstandigheden. Met de neolithische revolutie en de overgang naar de sedentaire samenleving treden een aantal belangrijke kenmerken naar voor. De goden, of beter gezegd de godinnen traden op het voorplan. Deze situatie werd snel opgevolgd door de mannelijke goden, de ontwikkeling van het patriarchaat.

De Griekse goden waren een projectie van de menselijke samenleving en het geloof nam diverse standpunten in. Geloof in almachtige straffende goden die hun eigen hiërarchie hadden uitgebouwd.

Bepaalde filosofen twijfelden aan een en ander en zouden nu als agnost of zelfs atheïst worden gecatalogeerd.
Ook de Romeinen hadden hun goden maar lieten de veroverde volkeren toe hun eigen goden te vereren op voorwaarde dat ze de Romeinse goden erkenden. Dit was het grote probleem bij de eerste christenen.
Vervolgens ging de spreker nader in op het monotheïsme, de drie “godsdiensten van het boek”, nl. de joodse, de christelijke godsdienst en de islam.
Een scherpe analyse van het ontstaan van deze godsdiensten en vooral een historische kritiek op een aantal van hun geloofspunten. De geschiedschrijving werd aangepast om een werkbaar kader te vormen voor de werking van de samenleving. Kerk en staat vormden één geheel en de autoritaire macht werd uitgeoefend “in naam van God”.

De Verlichting stelde alles in vraag en gaf het ontstaan aan wat we thans een democratische samenleving noemen.

Het liberalisme als uitvloeisel van de Verlichting kende haar excessen en gaf ruimte voor het ontstaan van alternatieve ideologieën zoals socialisme en communisme. Maar ook deze stelsels ontspoorden en leidden tot onmenselijke toestanden. Het ergste, volgens de spreker, was het (opnieuw) samen optreden van godsdienst en ideologie. Voornamelijk na WO I was dit het geval in Italië, Spanje en zeker in Duitsland, waar de falende democratie tijdens de Weimar-republiek het ontstaan van het nazisme mogelijk maakte.

Spreker waarschuwt vooral de hedendaagse jeugd voor de verleiding van eenvoudige en populistische oplossingen voor de complexe maatschappelijke problemen. Hij ziet een belangrijke rol voor het onderwijs.

Wie over dit alles nog wil nadenken of wie niet in de mogelijkheid was de lezing bij te wonen een handige tip. Lees het boek “ In wiens woorden kunnen we wonen ? Religie en ideologie in historisch perspectief” door Ben Wuyts.
Uitgave 2020 302 p. ISBN 978 90 8280 4461

(verslag: Marc Mortier, voorzitter Mensen&Wetenschap)